ලංකාව පිලිබඳව අධ්‍යයනය කරනු ලබන හා මෙතක් කරන ලද සහ එම කරුණු, පවත්නා යථාර්තය අතර වන පරතරය ගැටළුවක්ව මතු වේ. මෙම පරතරය ලිවීමේදී මතු නොකරන අතර ඒවා සාකච්ඡා කරන විට හැම විටම මතු වේ. ලංකාවේ දේශපාලන සාකච්ඡා බහුතරයක (වාමාංශික හා අනෙකුත් ) කිව යුතු දේ කියන්නට ඉඩක් නිර්මානය නොවීමේ ගැටලුවක් මතු වේ. එම නිසාම එම කාරණා විධිමත් සාකච්ඡාවෙන් පසුව වන අතුරුපසමය සාකච්ඡා බවට පත් වේ. නමුත් මෙම අතුරුපසමය සාකච්ඡා වලදී මතු වන කාරණා ඉතා වැදගත් කොටස් යැයි ඕනෑම කෙනෙක් පිලිගනී. මේ කාරණා හඳුනාගන්නා විට ඒවා යම් විෂයයක හෝ ශික්ෂණයක තබන්නට නොහැකිවීම නිසා ඒවා හුදෙක් පාවෙන අදහස් බවට පත් වේ. මෙම ශික්ෂණයක නොතැබීම නිසාම මේ වන විට ලංකාව ගැන අධ්‍යයනය කරන අය යම් දේවල් අත්හැර යනවා වැනි දෙයක් මතු වේ.
බටහිර අධ්‍යයන ක්‍රමවේදය තුල යම් මූලික පදනමක් හා පෙර පරිශිලනයන් මූලික කරගෙන ඇත. යුරෝපා අර්ථයෙන් ගත් විට මෙය පොහොසත් පදනමකි. වසර දහසකට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ යුරෝපා ප්‍රපංචය තුල මේවා සාකච්ඡාවට භාජනය වී ඇත. එම නිසාම වඩාත් පෝෂණය වූ පෙර මූලයක් ඒවාට ඇත. නමුත් ලාංකීය තත්වය මීට වඩා අතිශයින්ම වෙනස්ය. ලාංකීයත්වය තුල විශේෂයෙන්ම සමාජවිද්‍යාව විෂයය තුල ඇති වී තිබෙන්නේ දුප්පත් මූලයකි. සියළු දෙනාම භාවිතා කරන්නේ ගැඹූරින් අධ්‍යයනය නොකරන ලද දුප්පත් මුලාශ්‍රයන්ය. එහි කොටස් කිහිපයකි
යටත්විජිතලාභීන් විසින් ලාංකීය තත්වය ගපා ඇත්තේ පළමුවරට ඔවුන්ගේ රටවල් වල එවැනි (යැයි කියන) මූලික පදනම් වල තබාය. දෙවන වර එම බරතැබීම කර ඇත්තේ ඉන්දියානු මුලයන්ගේ මූලිකත්වය තුලය. ඉන් යම් දැනුමක් නිෂ්පාදනය වී ඇත. එම දැනුම වර්තමාන දැනු‍මේ එක් දුප්පත් මුලාශ්‍රයකි.
මේ රටේ බිහිවූ බටහිර මූලික උගතුන් ඊළඟ කොටසය. මෙය මුලික වශයෙන්ම යටත්විජිතලාභී ප්‍රවනතාවය ම අනුව යමින් බිහි වූ කොටස සහ ලාංකීය දේශපාලනික හා දේශමාමාක හා ජාති මාමක නමුත් බටහිර මූලික යනුවෙන් කොටස් දෙකකට බෙදේ. දෙවන කොටස ඉතා ප්‍රාථමික අධ්‍යයනයන්ගෙන් පසුව මේ රටට ගැලපෙනවා යැයි කියන මූලයක් නිර්මානය කරන්නට උත්සාහ දරා ඇත. නමුත් එම උත්සාහය අධ්‍යයන දේහය තුල ස්ථාපිත ඓන්ද්‍රියව ස්ථාපිතව නැත. නමුත් බහුතරයක් උගතුන් හා පර්යේෂකයින් එසේ වී ඇතයි විශ්වාස කරමින් එම මූලන්ගේ සිට අධ්‍යයන කටයුතු සිදු කර ඇත.
අනෙක් කොටස වන්නේ බටහිර දැනුම් පද්ධතිය භාවිතා කරමින් මූලික අධ්‍යයන ශික්ෂණය ලබාගත් නමුත් දේශීය (යැයි කියන) සහ දේශපාලනිකව ජාතිකත්ව හා පටු වර්ගවාදී පදනමක් හා විඥානවාදී පදනමක් මත සිය මතවාදයන් ඉදිරිපත් කරනු ලබන මතවාදයන්ය. මෙම මතවාදීමය අවස්ථා 3ම මේ වන විටද ලංකාව තුල ක්‍රියාත්මක වන අතරම මේ අතර වන අන්තර්ක්‍රියාකාරිත්වයක්ද (සුළු වශයෙන් ) ඇත. මෙම ධාරාවන් තුනෙහිම මූලික පදනම එකකි. එම පදනම ශක්තිමත් නොවීම නිසා වර්තමාන සමාජ විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයන් සියල්ල තුල ම දරුණූ හිස්තැන් සහ පරතරයන් මතු වේ. මෙම හිස්තැන් සහ පරතරයන් අතර වන දැනුම මේ පදනම මත පිහිටා පිරවිය නොහැකි ගැටළුවක තිබේ. (රුසියානු හා යුරෝපා මාක්ස්වාදී හා කොටස් ද මෙයටම ඇතුලත් වේ.)
එකිනෙකාගේ දැනුම පිලිබඳව මේ කිසිදු කොටසකට වහසි බස් කිව නොහැකිය. හේතුව මේ හැම කොටසක්ම මේ පිලිබඳව වගකිව යුතු හා යම් සාමූහික ක්‍රියාවලියක නිරත විය යුතු නිසාය. දැනුමක් භාවිත කල හැකි මෙවලමක් බවට පත් වන්නට නම් එය සමාජීය තත්වයන් සමග වන නිසි ගලපාගැනීමක් බවට පත්විය යුතු වේ. මෙයට හොඳම උදාහරණය වන්නේ මේ වනවිට ලංකාවේ රජයන මතවාදය බවට පත්ව ඇති සිංහල බෞද්ධ ජාතිවාදී හා විඥානවාදී මතවාදයයි. ඉතිහාසය තුලසමාජ මතවාදයක් වෙනුවෙන් මේ තරම් අගය කිරීමක් කිසිදු විටෙක ලැබී නැත.
නමුත් මෙම දැනුමට කල හැක්කේ හුදෙක් මාධ්‍යමය හා ප්‍රචාරකවාදී වැඩකොටසක් පමණක් වීම තුල ඉහත කී දුප්පත්කම ඔප්පු වේ. උපරිම රාජ්‍ය බලය භාවිතා කරමින් මෙම මතවාදය හරහා වැඩ කරන්නට උත්සාහ කලත් කිසිදු ප්‍රායෝගික කාර්යභාරයක් මෙයට සිදු කල නොහැක. එය දැනට සේවය කරන්නේ මිනිසුන්ගේ කෝපය හා පීඩනය සමනය කිරීම සදහා පමණී. ඉදිරියේදී මෙය ද සිදු කිරීට නොහැකි වනු ඇත.
අනෙක් දැනුම් පද්ධති එක් එක් පිරිස් විසින් භාවිතා කරන්නට ලාංකීය උත්සාහයන් ගන්නා ලදී. රාජය නොවන සංවිධාන හරහා, රාජ්‍ය යාන්ත්‍රණය හරහා, දේශපාලන පක්ෂ හරහා සහ සමාජ ව්‍යාපාර හරහා මේ උත්සාහය දැරැවද කිසිදු විටෙක එම දැනුම් ප්‍රායෝගිකත්වය වෙනුවෙන් භාවිතා කර සාර්ථක වන්නට ඉඩක් නොලැබී ඇත.
සිදු වී ඇති එක් දෙයක් තිබේ. එනම් මේ මතවාදයන්හි නිර්මාතෘ වුන් මහාචාර්යවරුන් හා චින්තකයන් බවට පත්වීම පමණි. කේවල පුද්ගල දැනුම් පද්ධති වලින් එහාට ගොස් තවත් චින්තකයින් බිහි කිරීමට මෙම පුද්ගලයින්ට නොහැකිව ඇත. මේ සෑම පුද්ගලයෙකුටම අන්ධානුකරනයේහි යෙදෙන අනුගාමිකයන් රොත්තක් නම් සිටිති. නමුත් එය ගුරුකුලයක් බවට පත්වීමේ ශක්‍යතාවයවත් අත්පත් කරගැනීමේ ශක්තියක එම දැනුම නැත. මෙය ලාංකීය සමාජ දේශපාලන දේහය වෙනුවෙන් සෘජුවම බලපාන තත්වයකි.
දැන් චින්තකයින් යැයි කියාගන්නා සහ පර්යේෂකයින් යැයි කියාගන්නා සහ එහි විසංයෝජකයින් මේ සඳහා වගකිව යුතු වේ. එහි වගකීම සිදු විය යුත්තේ ලාංකීය සමාජ දේහයටය. විදේශ ආචාර්ය උපාධි වලට හෝ විදේශ සරසවි වලට දැනුම් ආයතන වලට මේ හැම කෙනෙක්ම වගකියන බව අපි දනිමු. නමුත් එම දැනුම උකහාගත් සමාජයට මේ අය වගකියන්නේ නැත. ඒ අයට සමාජය යනු හුදෙක් සිය පර්යේෂණ සඳහා වන නියැදීන් පමණි.
අනෙක් කොටස සිය මතවාදයන් දමා ගසමින් කුලප්පු කරන්නේ ඔවුන්ගේ සංවිධානයේ, නිකායේ හෝ සමාජව්‍යාපාරයේ පිරිස් වෙතය. ඔවුන්ගේ සමාජ වගවීම ද නැත. මෙම සමාජ වගවීම ඔවුන් විසින් කල යුතුදැයි ගැටළුවක් පැන නගී. මෙය සිදු කිරීමට තරම් වන ප්‍රමාණාත්මක දැනුමක් නොමැතිවීමේ ඹූලික හේතුව නිසා මෙයට පිලිතුරක් දීමට අවශ්‍ය වන්නේ නැත.
